Dramatyczny Spadek Śmiertelności Dzieci: Triumf Zdrowia Publicznego

Jednym z najbardziej zachęcających trendów ostatnich stuleci jest bez wątpienia radykalny spadek śmiertelności dzieci. Dwa wieki temu ryzyko, że noworodek nie dożyje piątego roku życia, było ogromne, niezależnie od miejsca urodzenia. Przykładowo, w 1800 roku Europa i obie Ameryki miały oczekiwaną długość życia na poziomie około 34-35 lat, a Afryka i Azja jeszcze mniej, około 26-28 lat. W 1800 roku śmiertelność dzieci była tak powszechna, że ponad 40% dzieci umierało przed osiągnięciem piątego roku życia w każdym kraju na świecie.

Dzięki połączeniu wielu pozytywnych zmian, takich jak poprawa odżywiania, powszechny dostęp do szczepionek, lepsze warunki sanitarne, rozwój opieki zdrowotnej i dostępność położnych, a także wzrost zamożności i edukacji (zwłaszcza matek), udało się znacząco obniżyć ten wskaźnik. Obecnie, globalna śmiertelność dzieci jest bezprecedensowo niska w porównaniu z przeszłością.

Najciekawsze dane:

• W 2020 roku na świecie zmarło 5,04 miliona dzieci poniżej piątego roku życia, co oznacza prawie 10 zgonów co minutę.
• Pomimo tego, że nadal jest to “codzienna tragedia o ogromnej skali”, świat poczynił ogromne postępy. Mapa śmiertelności dzieci z 2023 roku pokazuje, że w krajach o wysokich dochodach wskaźnik ten jest niski, podczas gdy najciemniejsze odcienie czerwieni (10-50% śmiertelności) koncentrują się w Afryce Subsaharyjskiej.
• W krajach rozwiniętych, śmiertelność dzieci została zredukowana już w połowie XX wieku.

To pokazuje podwójną rzeczywistość: ogromny globalny postęp, ale i utrzymujące się, niedopuszczalne nierówności.

Wzrost Długości Życia na Wszystkich Etapach

Dłuższe życie to nie tylko zasługa mniejszej śmiertelności dzieci. Dane Our World In Data wyraźnie pokazują, że oczekiwana długość życia wzrosła we wszystkich grupach wiekowych. Kiedyś, 50-latek mógł spodziewać się życia do 71. roku życia, dziś – do 83. roku życia, co stanowi zysk 13 lat.

• W 1800 roku oczekiwana długość życia na świecie wynosiła średnio 29 lat.
• Do 2019 roku globalna średnia wzrosła do 72,6 lat, przewyższając najwyższe wskaźniki z jakiegokolwiek kraju w 1950 roku.

Ten uniwersalny wzrost podkreśla, że postęp w zdrowiu publicznym i medycynie przynosi korzyści całemu społeczeństwu, a nie tylko najmłodszym.

Bezprecedensowy Spadek Skrajnego Ubóstwa

Dwa stulecia temu trzy czwarte świata żyło w skrajnym ubóstwie, co oznaczało, że ludzie ci nie mogli sobie pozwolić na minimalną przestrzeń życiową, jedzenie zapobiegające niedożywieniu i podstawowe ogrzewanie. Our World In Data nazywa ten spadek “wielką lekcją ostatnich 200 lat: wzrost gospodarczy jest możliwy, ubóstwo nie jest nieuniknione”.

Kluczowe dane:

• W 1820 roku około 80% globalnej populacji żyło w skrajnym ubóstwie.
• W 2018 roku wskaźnik ten spadł do 9% (dla progu $2,15 dziennie), choć 47% ludzi wciąż żyje za mniej niż $6,85 dziennie, a 84% za mniej niż $30 dziennie.
• Tempo spadku skrajnego ubóstwa przyspieszyło w XXI wieku, zmniejszając się o połowę w latach 2001-2014.
• Porównując Wielką Brytanię w 1820 roku (80% w skrajnym ubóstwie) z Wielką Brytanią w 2019 roku (mniej niż 0,5%), oraz zestawiając ją z Madagaskarem w 2019 roku (77%), Our World In Data ilustruje transformacyjną moc wzrostu gospodarczego.

Pomimo tego ogromnego postępu, autor Max Roser podkreśla, że “historia redukcji globalnego ubóstwa dopiero się zaczęła”.

Rozwój Praw Demokratycznych: Niezwykłe Osiągnięcie

Rozprzestrzenianie się praw demokratycznych to kolejne “zdumiewające osiągnięcie”. W XIX wieku prawie każdy był pozbawiony praw politycznych. Myśl o udziale zwykłych ludzi w rządzeniu była w dużej mierze nieobecna.

• W 1950 roku około 220 milionów ludzi żyło w demokracjach liberalnych, a kolejne 230 milionów w demokracjach wyborczych.
• Pod koniec lat 90. ubiegłego wieku, większość światowej populacji – około 3 miliardów ludzi – żyła w demokracjach wyborczych i liberalnych.
• Do 2016 roku ponad 2,8 miliarda ludzi mieszkało w demokracjach wyborczych, a kolejny miliard w demokracjach liberalnych.

Jednak demokracja nadal nie jest uniwersalna, a jej utrzymanie nie jest czymś danym. Chiny stanowią przykład, gdzie niemal cała populacja 1,8 miliarda ludzi wciąż żyje w zamkniętej autokracji. Należy pamiętać, że nawet w krajach klasyfikowanych jako liberalne demokracje, na przestrzeni historii nie wszyscy mieli pełne prawa – Szwajcaria jest przykładem, gdzie kobiety nie miały prawa głosu do 1971 roku.

Our World In Data zauważa również silny związek między reżimem politycznym a występowaniem głodu: tylko jeden duży głód (w północno-wschodniej Nigerii w latach 2016-2019) wydarzył się w demokracji w latach 1870-2023, podczas gdy dziesiątki milionów zgonów miały miejsce w autokracjach.

Globalny Spadek Wskaźnika Dzietności

Globalny wskaźnik dzietności, czyli liczba dzieci przypadająca na kobietę, zmniejszył się o połowę w ciągu sześćdziesięciu lat, spadając z 5 dzieci na kobietę w 1965 roku do poniżej 2,5 obecnie. To bezprecedensowa zmiana, napędzana przez trzy główne czynniki:

• Wzrost pozycji kobiet, w tym zwiększony dostęp do edukacji i uczestnictwo w rynku pracy. Przykładowo, w Iranie w 1950 roku, gdy kobiety miały średnio jedną trzecią roku nauki, dzietność wynosiła około 7 dzieci. Do 2020 roku, gdy kobiety miały średnio dziewięć lat nauki, dzietność spadła do poziomu podobnego do USA – 1,7 dziecka.
• Spadek śmiertelności dzieci, co zmniejsza potrzebę posiadania wielu dzieci, by zapewnić przetrwanie potomstwa.
• Rosnące koszty wychowania dzieci i spadek znaczenia pracy dzieci.

Badania Our World In Data wskazują, że edukacja jest kluczowym warunkiem wstępnym dla przyjęcia nowych norm społecznych, które promują mniejsze rodziny.

Edukacja i Umiejętność Czytania i Pisania

Umiejętność czytania i pisania, kluczowa dla dostępu do edukacji i wiedzy, również odnotowała drastyczny wzrost. W 1820 roku zaledwie jedna na dziesięć osób na świecie potrafiła czytać i pisać. Dziś proporcje te są odwrócone – tylko jedna na dziesięć pozostaje analfabetą.

• Powszechna umiejętność czytania i pisania to osiągnięcie współczesności. Tempo wzrostu znacznie przyspieszyło po połowie XX wieku, kiedy to ekspansja podstawowej edukacji stała się globalnym priorytetem.
• W krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu w ciągu zaledwie jednego pokolenia nastąpiła ogromna poprawa, z mniej niż jedną trzecią starszego pokolenia piśmiennych, do ponad 90% wśród młodego pokolenia (15-24 lata).
• Nierówności w dostępie do edukacji na świecie maleją, a edukacja jest coraz bardziej równomiernie rozłożona.

Globalizacja i Handel

W ciągu ostatniego stulecia nastąpiła niezwykła integracja gospodarek narodowych w globalny system ekonomiczny, prowadząca do znaczącego wzrostu handlu międzynarodowego. Eksport światowy jest dziś ponad 40 razy większy niż w 1913 roku.

• Dane Our World In Data sugerują pozytywny związek między handlem a wzrostem gospodarczym, zwiększoną efektywnością firm i korzyściami dla konsumentów w postaci niższych cen i większej różnorodności produktów.
• Jednakże, handel ma również efekty dystrybucyjne: dla niektórych grup, zwłaszcza pracowników tracących pracę, wpływ może być negatywny, a pozytywny efekt niższych cen nie zawsze rekompensuje utratę dochodów.

Mroczne Strony Postępu: Utrzymujące się Wyzwania

Pomimo tych ogromnych osiągnięć, świat nadal boryka się z poważnymi problemami, często splecionymi z postępem, ale wymagającymi dalszych działań.

• Nierówność Ekonomiczna: Chociaż globalne nierówności spadają od lat 80. XX wieku, nadal są “niezwykle duże”. W 2013 roku, aby znaleźć się w 10% najbogatszych na świecie, trzeba było zarabiać 14 500 międzynarodowych dolarów rocznie, podczas gdy 10% najuboższych żyło za 480 międzynarodowych dolarów, co daje stosunek 30,2:1. Max Roser podsumowuje: “nawet po dwóch stuleciach postępu, jesteśmy wciąż na wczesnym etapie. Historia redukcji globalnego ubóstwa dopiero się zaczęła”.
• Nierówności Płciowe: Luka płacowa między płciami, choć zmniejsza się w niektórych krajach, nadal jest widoczna, szczególnie na najwyższych szczeblach dochodów. Kobiety są znacznie niedostatecznie reprezentowane w najwyższych grupach dochodowych, a im wyżej w dystrybucji dochodów, tym ich udział jest mniejszy. Badania z Danii wskazują na “karę za macierzyństwo”, gdzie kobiety z dziećmi zarabiają mniej niż te bez dzieci, często z powodu pracy w niżej płatnych zawodach bliżej domu.
• Problemy Sanitarne i Woda: Niezabezpieczone źródła wody są przyczyną ponad miliona zgonów rocznie, stanowiąc jeden z największych problemów zdrowotnych i środowiskowych, szczególnie dla najuboższych.
• Mieszkania w Slumsach: Szybka urbanizacja jest trendem historycznym; ponad połowa światowej populacji żyje obecnie na obszarach miejskich. Jednakże, setki milionów ludzi, zwłaszcza w Indiach i Afryce Subsaharyjskiej, nadal mieszka w miejskich slumsach, pozbawionych dostępu do bezpiecznej wody, odpowiednich warunków sanitarnych, wystarczającej przestrzeni życiowej i bezpiecznego zakwaterowania.
• Zmiany Klimatyczne i Zużycie Energii: Produkcja energii, głównie ze spalania paliw kopalnych, odpowiada za około trzy czwarte globalnych emisji gazów cieplarnianych i przynosi koszty dla zdrowia ludzkiego, odpowiadając za co najmniej pięć milionów zgonów rocznie z powodu zanieczyszczenia powietrza. Przejście od paliw kopalnych do źródeł niskoemisyjnych jest pilnym wyzwaniem, a historyczne zmiany w miksie energetycznym (przejście od biomasy do węgla, ropy, gazu) były niezwykle powolne. Temperatury powierzchniowe rosną, a anomalie temperaturowe są kluczowym wskaźnikiem tych zmian.

---

Podsumowanie Our World In Data:

Grupa Our World In Data konsekwentnie podkreśla, że “świat jest znacznie lepszy, świat jest okropny i świat może być znacznie lepszy”. To równoczesne istnienie ogromnego postępu i poważnych wyzwań charakteryzuje naszą współczesną rzeczywistość. Postęp, jaki obserwujemy, jest w dużej mierze wynikiem świadomych wyborów ludzkich, innowacji, polityk publicznych, wysiłków w zakresie zdrowia publicznego i zmieniających się norm społecznych. Pozostałe problemy są często powiązane z systemami społecznymi, konfliktami, dyskryminacją i niepowodzeniami rynkowymi. Zrozumienie obu stron tej monety – zdumiewającego postępu i ogromnych pozostałych wyzwań – jest kluczowe dla świadomego spojrzenia na świat i kierunku, w którym zmierzamy.

Bibliografia

1. Our World in Data. (2024). Child mortality. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/child-mortality
2. Our World in Data. (2024). Infant mortality and vaccines: Vaccines account for 40% of the decline in infant mortality over the last 50 years. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/data-insights/vaccines-account-for-40-of-the-decline-in-infant-mortality-over-the-last-50-years
3. Our World in Data. (2024). Life expectancy. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/life-expectancy
4. Our World in Data. (2024). Extreme poverty. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/extreme-poverty
5. Our World in Data. (2024). Democracy. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/democracy
6. Our World in Data. (2024). Fertility rate. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/fertility-rate
7. Our World in Data. (2024). Literacy. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/literacy
8. Our World in Data. (2024). Trade and globalization. University of Oxford, Global Change Data Lab.
   https://ourworldindata.org/trade-and-globalization